اسنادی اختصاصی برای سرداران ایران&zwnjدوست و همرزم عباس میرزای قاجار - وبلاگ عکس

به گزارش وبلاگ عکس، اسناد سردار مجموعه اختصاصی مهندس همایون پورسردار، از اسناد و مدارک حسین خان و حسن خان سردار قاجار قزوین - سرداران ایران دوست و همرزم عباس میرزای قاجار- به تلاش عنایت الله مجیدی و گلنار کریمی توسط انتشارات مرکز دائرةالمعارف عظیم اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی) چاپ و منتشر شد.

اوائل حکومت سلسله قاجار و به ویژه دوره جنگ های ایران و روس با وجود اهمیت قابل توجه در تاریخ ایران و دنیا هنوز چنان که باید شناخته نیست و آنالیز ابعاد و زوایای گوناگون آن ادوار می تواند در توضیح و تبیین روابط ایران با قدرت های عظیم دنیای و شرایط داخلی از هر نظر مفید باشد. باید اذعان کرد که تا شناسایی مآخذ و اسناد و مدارک آن دوره هنوز راهی طولانی در پیش است و تا تأمین و حصول شرایط علمی برای تحقیق در باب این دوره، همچنان در فضایی تاریک و مبهم و وهم آلود گام بر می داریم. گذشته از اسناد و مدارک و مآخذ دولتی و بین المللی، اهمیت اسناد خانوادگی هم بر پژوهشگران پوشیده نیست و در جای خود، در تکمیل آگاهی ها نقش بسزا خواهد داشت.

اسناد سردار مجموعه ای اختصاصی است متعلق به مهندس همایون پورسردار، از بازماندگان خاندانی عظیم و ایران دوست، که آن را همراه کتابخانه ارزشمند خود به مرکز دائرة المعارف عظیم اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی) اهداء کردند. آقای مهندس پورسردار طی سالیان دراز، با عشق و علاقۀ خاص، این اسناد را از این گوشه و آن گوشه، گردآورده و این مجموعه را از گزند حوادث روزگار نگاه داشته است. این اسناد بر بخشی از تاریخ سرزمین ما روشنی می تاباند و انتشار آن، می تواند کمترین حدّ حقگزاری نسبت به اهداء نمایندۀ عظیموار تلقّی گردد.

حسین خان سردار قاجار قزوین و برادرش حسن خان سردار معروف به سارواصلان (شیرزرد) دو همدل و همرزم و ایران دوست بودند که در دوره ای از تاریخ میهن ما نقش چشمگیر داشتند. این دو سردار دلیر و جانباز، عمر خویش را، دوشادوش عباس میرزای قاجار در دفاع از ایران به سر آوردند.

در پاره ای از تحقیقات، احوال حسین خان و حسن خان سردار قاجار قزوین که آنها را به سبب اقامت طولانی در ایروان (1219-1243ق)، با شهرت سردار ایروانی هم می شناسند، با خاندان دیگری، در همین زمان، با نسبت قاجار و القاب و مناصب مشابه، درهم آمیخته اند؛ درحالی که مشی سیاسی و تلاش در راه حفظ حدود و ثغور ایران، در این دو خاندان، بسیار متفاوت بوده است. چندان که می توان گفت آمیختگی احوال ایشان، موجب جفا به مرتبت وطن دوستی و خلوص دو سردار قاجار قزوین شده است، زیرا محمدخان زیاد اوغلی قاجار سردار ایروانی (وفات: 1255ق) و فرزندش محمد حسن خان سردار ایروانی یا خان باباخان (وفات: 1271ق) در قضیه ایروان، با روس ها دلبستگی هایی داشته و آن دولت را به تصرف ایروان تشویق می نموده اند.

اسناد حاضر، نکات چشمگیری را روشن می نمایند: نخست اینکه پدر حسین خان و حسن خان سردار قاجار قزوین، بی گمان بهرام (بایرام) قلی بیگ قاجار بود، نه محمدخان قاجار ایروانی فرزند حسن علی خان قاجار زیادلوی ایروانی. موضوع دیگر، نام فرزندان دو خاندان است که به سبب همان اشتباه نخست، موجب آمیختگی در توضیح احوال آنان شده است ، موضوع سوم، موقوفات و بعضی کارهای نیک دو خاندان است: موقوفات حسین خان و حسن خان سردار منحصر به قزوین، ایروان و کربلا بود، اما خاندان دوم (محمدخان و فرزندش) را به قنات سردار (= آب سردار)، باغ سردار . و حمام سردار در تهران می شناسند که به دست محمد خان ایروانی و پسرش محمدحسن خان سردار ایروانی خان باباخان ساخته شد، نه حسین خان و حسن خان سردار و این موضوع، تا به امروز در نظر بعضی پژوهشگران در هاله ای از ابهام بوده است . موضوع دیگر، حاکمیت محمد حسن خان سردار ایروانی پسر محمدخان ایروانی بر کرمان است که به اشتباه تصور می رفت مقصود، حسن خان سردار قاجار قزوین فرزند بهرام قلی بیگ بوده است.

چنین به نظر می رسد که حسین خان و حسن خان سردار، توضیحی از احوال خود ننوشتند، یا دست کم تا به امروز چنین سندی به دست نیامده است. با این همه، شماری از محققان، با تکیه بر منابع دورۀ قاجاری، توضیحی از احوال و فعالیت های آن دو به دست داده اند، همچون محمدعلی بامداد، سید محمد علی گلریز، پرویز ورجاوند، سیدمحمد دبیرسیاقی، تقی افشاری و مریم ارجح.

اسناد سردار شامل 76 سنداست که در 370 صفحه توسط انتشارات مرکز دائرةالمعارف عظیم اسلامی در 200 نسخه به چاپ رسیده است.