کاشی کاری های تکیه معاون الملک کرمانشاه و دنیایی از داستان - وبلاگ عکس

به گزارش وبلاگ عکس، احتمالا شما هم با دیدن این کاشی کاری های رنگارنگ و زیبا تعجب نموده اید که این بنای پر آب و رنگ کجاست؟ این بنای هنرمندانه و پر قصه، جایی در بافت قدیمی کرمانشاه واقع شده است که امروز می خواهیم به کاشی های پر داستانش بپردازیم.

تکیه معاون الملک را به نمادی از یکی شدن هنر و مذهب می دانند. بنایی که نامش را از سازنده اش گرفته و در شهر کرمانشاه قرار گرفته است. قدمت این تکیه به دوره قاجاریه برمی گردد و معماری زیبای آن هر بیننده ای را به شگفتی می آورد. بنا 6 متر پایین تر از سطح خیابان ساخته شده و 3 بخش مجزا دارد. بخش اول حسینیه، بخش دوم زینبیه و بخش سوم عباسیه نام دارد.

حسینیه یک صحن عظیم با حجره های دو طبقه و کاشی کاری های نفیس است. این بخش به طاق های هلالی اش مشهور است. کاشی کاری های حسینیه شامل نقوش مذهبی، حماسی و الهه هایی است که طاق بستان را به یاد ما می آورند. هنگام بازسازی این بخش، تعیین شد که قبلا آیینه کاری هایی هم وجود داشته که با کاشی پوشانده شده است. البته سقفی گنبدی هم داشته که در جریانات مشروطه خواهی فروریخته است.

بخش دیگر تکیه، زینبیه است. زینبیه فضایی مسقف و حجره دار است که طبقه بالای آن به بانوان تعلق داشته. تابلوها و کاشی های این منطقه به نسبت سایر مناطق، سالم تر هستند. عباسیه هم صحن وسیعی است که در یک سمت فضایی دو طبقه دارد و در سمت دیگر یک ایوان دو ستونی. درست مانند باقی فضاهای تکیه، پر از کاشی کاری است.

تعیین الملک در سال 1313 هجری قمری به دست حسین خان تعیینی معروف به تعیین الرعایا ساخته شد و در سال 1327 مخالفان او، بنا را به توپ بستند و بخش های بسیاری از بنا تخریب شد. پس از فروکش کردن ناآرامی ها برادران تعیینی بنا را بازسازی کردند و بعد از مرگ تعیین الرعایا، حسن خان معاون الملک بنا را از بازماندگان برادرش خریداری کرد. در سال 1347هجری قمری، این ملک وقف عزاداری ائمه شد و بیست نسخه از وقفنامه آن میان عظیمان کرمانشاه پخش شد.

تکیه معاون الملک، یک اثر تاریخی بی نظیر است و بخشی از مهم ترین اتفاقات تاریخی کشور بوده. در این مطلب می خواهیم به زیبایی کاشی کاری های این بنا بپردازیم.

کاشی کاری های قاجاری

کاشی کاری در دوره قاجار، ادامه هنری است که در دوره صفویه شکل گرفت. هر چند که هنر کاشی کاری قاجار هیچوقت نتوانست به کیفیت کاشی های صفوی برسد، اما در دوران قاجار، بیش از هر دوره دیگر، کاشی کاری جنبه کاربردی پیدا کرد و دیگر محدود به بناهایی مانند مسجد نبود. در این دوران کاشی کاران زیرشاخه ای از نقاشان و زیرنظر نقاشان دربار بودند. درنتیجه، هر اتفاقی که در نقاشی رخ می داد در اندک زمانی در کاشی کاری هم تکرار می شد.

کاشی کاری های تکیه معاون الملک از نظر تکنیک ساخت، هفت رنگ هستند، از رنگ صورتی برای پیکرها و صورت استفاده شده و رنگ های قرمز، زرد، نارنجی روشن و سفید غالب شد. البته نباید تأثیر معماری باروک و روکوکوی غرب را در شکل جدید کاشی کاری نادیده گرفت. تصویرنگاری های قاجاری و چهره هایی که کشیده شدند، با دنیا بینی ایرانی تفاوت بسیار داشت. در این دوره شاهد قرار دریافت چهره های پادشاهان، کنار قهرمانان و پادشاهان اساطیری هستیم که حس ملی گرایانه ای را بر می انگیخت و به شاهان اقتدار و مشروعیت بیشتر می داد.

چهره ها در کاشی های تکیه معاون الملک

یکی از موضوعات اصلی که در این کاشی کاری ها می بینیم، تصاویر تک چهره افراد است که شامل، پادشاهان باستانی و اسطوره ای و رجال عظیم سیاسی و مذهبی است. کاشی هایی که گاه سال ساخت را هم نشان می دهند. در آنالیز کاشی های چهره متوجه می شویم که:

تکمیل آنها حداقل سه سال زمان برده است؛

چهره ها از شماره 1 تا 109 شماره گذاری شده اند که احتمالا به تبعیت از منبعی که نقاشی ها از روی آن کشیده شدند، روی کاشی قرار گرفته است.

در بعضی از منابع می خوانیم کاشی کاران منابع یکسانی برای این فن داشته اند. مثلا کتاب نامه خسروان که به جلال الدین میرزا فرزند فتحعلی شاه نسبت داده شده را یکی از این منابع می دانند.

دیوارنگاری در کاشی های معاون الملک

هنرمندان قاجاری برای خلق دیوارنگاره ها از هنرمندان باستانی و آنچه در مکان هایی مانند تخت جمشید دیده می گردد الهام گرفته اند. مثلا هر دو گروه به ترکیب بندی متقارن تکیه نموده اند، به صحنه های جنگ و نبرد پرداخته اند و از رنگ های تخت و خطوط استفاده نموده اند. در هنر هر دو گروه هنرمند، تاکیدی بر روح ایرانی وجود دارد و فقط در جزئیات با هم تفاوت دارند. یکی از منابع اصلی برای خلق این دیوارنگاره ها، کتاب آثارالعجم نوشته فرصت الدوله شیرازی است.

از زمان قاجار، شاهد برگشتی دوباره به زندگی شاهانه و تجملاتی اساطیری و باستانی هستیم. شاهان قاجار، به خصوص فتحعلی شاه به شدت به دنبال این بود که حداقل از نظر ظاهری، عظمت پادشاهی خود را مانند پادشاهان باستانی ایران کند. در این دیوارنگاره ها تصاویری از ایل و تبار پادشاهان قاجار هم می بینیم و البته آیین ها و تشریفات ویژه ای که پادشاهان برگزار می کردند یا در آن حضور داشتند.

مصورسازی داستان ها و اشعار

گروهی دیگر از کاشی های تکیه معاون الملک، روایت تصویری از داستان های شفاهیِ فرهنگ عامه است که شامل داستان های کتاب هایی همچون طوفان البکا، حمله حیدری، مختارنامه و دیوان جودی است. نقاشی های حماسی که درست نقطه اوج داستان را به بیننده نشان می دادند. به علاوه، از آنجایی که بنا کاربری مذهبی داشته، طبیعی است که تصاویر از داستان های مذهبی یا مراسم مذهبی هم در آن انعکاس یافته باشد. دسته دیگر این نوع تصاویر، شامل داستان سرایی درباره پادشاهان می گردد. نقاشی های تکیه معاون الملک از کتاب های سنگی الهام گرفته شده است در هر دوی این آثار علاقه به روایت داستانی حماسی دیده می گردد، هر دو گروه نقطه اوج داستان را روایت می نمایند، هر دو درون مایه ای مذهبی دارند و مخاطبان آنها یکی است.

نقوش الهام گرفته شده از غرب

تأثیر فرهنگ غرب از زمان پادشاهی قاجار با وضوح بیشتری دیده می گردد. در تصاویری که از هنر غرب الهام گرفته شده، پیکره ها موضوع اصلی می گردد و فضاسازی معنوی و غیرواقعی با فضاهای واقعی از طبیعت و مکان های مختلف جایگزین می گردد. در تکیه معاون الملک، این تاثیرپذیری در تصاویر کلیساها دیده می گردد. تصاویر غربی استفاده شده در این تکیه با خود تکیه هماهنگی دارد چرا که تکیه و کلیسا هر دو درون مایه مذهبی دارند، مکان های عمومی هستند و برای توضیح روایت تصویر، نیاز به کلمات و نوشته ها است. از نظر رنگ هم این تأثیرپذیری تعیین است؛ چرا که تا پیش از این رنگ های سرد و متمایل به آبی استفاده میشد امّا با الهام از هنر غربی، رنگ های گرم و به خصوص صورتی، به تزیینات معماری ایرانی اضافه شد.

معاون الملک و تصاویر مذهبی

کاشی کاری های معاون الملک تا حدی زمینه های سیاسی و اجتماعی هم دارند. مثلا واقعه کربلا همواره برای مردم ایران مهم بوده و این اهمیت در کاشی کاری های معاون الملک منعکس شده است. داستان کربلا در نقوش این کاشی کاری ها به خوبی و قدم به قدم به تصویر کشیده شده است. دیوارنگاره ها دیگری وجود دارد که حضرت سلیمان، جنگ حضرت ابوالفضل و حکایت غدیر خم را نشان می دهند. نقاش با عظیمتر کشیدن تصویر ائمه سعی داشته صندلی والای آنها را نشان دهد.

تصاویر عامیانه و روزمره

تصاویر عامیانه، معمولا زینت هایی برای آراستن محیط هستند. انگار که لحظه ای از زندگی مردم به تصویر کشیده شده باشد. این کاشی ها به نوعی زندگی روزمره و عامیانه مردم توجه نموده و آن را مهم نشان می دادند. تلاشی برای اینکه به زبانی قابل فهم مهارت، آرمان ها، ثروت و دانش را برای مردم توضیح دهند.

حیوانات و نقوش هندسی

جدا از تمام مفاهیمی که باید به مخاطب منتقل می شده، کاشی کاری هدفی زیبایی شناسانه هم دارد. استفاده از نقوش گیاهی، حیوانات و نقوش هندسی به هنرمند این امکان را می داده که تصاویر زیبایی بیافریند. از تمام نقوش استفاده شده، شاید گل و مرغ، از همه معروف تر باشد.

کلام آخر

تصاویری که در تکیه معاون الملک می بینید، ترکیبی از چندین مفهوم و تکنیک است که همگی با هم درآمیخته اند تا یکی از زیباترین بناهای ایران را به وجود بیاورند. بنایی که به پشتوانه اعتقاد مردم و اهمیتی که به آن داده شده، تا امروز سرپا باقی مانده، حتی وقتی مورد هجوم و حملات مختلف قرار گرفته است.

بنابراین، این بنا از آن آثاری است که هنگام بازدید از آن، باید به جزییاتش دقت کنید.