امید هیچ معجزی ز مرده نیست؛ زنده باش! - وبلاگ عکس

به گزارش وبلاگ عکس، این روزها درباره امیرهوشنگ ابتهاج، شاعر هنرشناس معاصر سرزمینمان، بسیار خوانده و البته دیده و شنیده ایم. او که در ششم اسفند 1306 در رشت متولد و چهارشنبه، نوزدهم مرداد 1401، با هفت هزار سالگان سربه سر شد.

البته اگر در پی شناخت افکار و اندیشه های سایه هستید، مثل هر شاعر دیگری، باید او را در اشعارش جست وجو کنید؛ اما با پرسه زدن در فایل های صوتی و تصویری به جای مانده از او هم می توانید تصویری واقعی را از مهم ترین غزل سرای معاصر ایران در فکر بسازید. ویژگی مثبت این روش برای شناخت ه. الف. سایه، آن است که دیگر درگیر علایق و سلایق دیگران درباره او نمی شوید و او را از زبان خودش می شناسید.

در این جا، به جمله های منتخبی از زبان او اشاره می کنیم که در سال های اخیر و در قالب گفت وگو بیان کرده است:

کودکی:

• حافظه ای فوق العاده قوی داشتم، روزی 400 تا 500 صفحه کتاب می خواندم، بیش کتاب ها هم غیر ادبی بودند، کتاب هایی مثل فیزیک، ریاضی و فلسفه؛ و با یک بار خواندن، به خاطرم می ماند و حفظ می شدم.
• زیباترین منظره، راه رفتن بچه هاست.
• اولین شعرهای چاپ شده من در 13 سالگی منتشر شد، در سال 1320 یا 1321 (هجری شمسی). اما اولین کتابی که از من چاپ شد، (امروز) آن را از خودم هم مخفی می کنم.
• از بچگی حس می کردم گاهی چیزهایی موزون از دهانم بیرون می آید که خیلی هم جدی نبود. حتی یکی (در کودکی) برایم مصراعی از شاهنامه خواند، من آن روزها شاهنامه را بلد نبودم؛ اما به خیال خودم، دنباله آن مصراع را سرودم و بعداً دیدم که عیناً همان مصراع در شاهنامه هست.
• از هشت یا 9 سالگی، سعدی می خواندم.

حلقه یاران شاعر (از راست به چپ: هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی، نیما یوشیج، احمد شاملو و مرتضی کیوان) (این عکس در خانه سیاوش کسرایی گرفته شده)

• از جمع شناخته شده دوستانم، اول با شاملو ملاقات داشتم. شاملو (درسال حدود 1326) در رشت آمد به ملاقاتم و با هم درباره نیما حرف زدیم.
• در سال 1330، من و کیوان و کسرایی در تهران سراغ نیما رفتیم.
• اولین باری که شهریار را دیدم، با آقای ریاحی بود، سال 1326 یا 1327..... از همان روز اول که شهریار را دیدم، فهمید که همه غزل هایش را از حفظ هستم.
• وقتی شهریار مرا به کسی معرفی می کرد، نمی گفت سایه، شاعر است؛ می گفت سایه، شعرشناس درجه یک است.

دنیای شعر:

• (دلیل انتخاب تخلص سایه) این کلمه از نظر حروف الفبا، حروف نرم بدون ادعایی داشت. در آن نوعی افسوس وجود دارد، اما در ذات این کلمه، در مقابل خشونت و وقاهت، نوعی افتادگی و بی ادعایی وجود دارد.
• در ذات شعر نیمایی، آشکارگویی وجود دارد.
• وقتی اوضاع اجتماعی مساعد بود، به طرف شعر نیمایی رفتم و در مواقعی که در جامعه، دشواری هایی بود، به طرف شعر کلاسیک و در پرده گویی.
• در شعرهایم، کلمه سرو را به جای شهید به کار بردم (خون هزار سرو دلاور به خاک ریخت...)
• چیزی که زبان فارسی را تهدید می کند، زبان های کامپیوتری (شبکه های اجتماعی و دنیای مجازی) است.
• الهام در شعر آن است که شما از نتیجه تفکرات، از خوانده ها، شنیده ها و تجربه کرده ها، به چیزی می رسید که می خواهید آن را به کار ببرید
• نسبت علاقه من به شهریار و نیما، مثل نسبت علاقه من به موسیقی سنتی و کلاسیک است. هنوز هم همین طور است؛ یک روز غزل می گویم و یک روز شعر نو.
• از خواندن شعرهای بد هم، شعرگفتن را یاد گرفتم.
• من شعرگفتن جدی را با غزل شروع کردم. از سال سال 1324 یا 1325 شعر نو را شروع کردم.

موسیقی

• من خیال می کنم بعد از هشتاد و چند سال تجربه شعری، تقریباً به جایی رسیده ام که می توانم از عهده بیان خیلی از حرف ها بر بیایم؛ ولی اگر حرف دلم را بزنم، در پیروز ترین شعرهایی که من گفتم، کم تر از 20 درصد آن چه را که می خواستم، بیان کردم؛ چون این زبان، برای دنیای بیرون از ما ساخته شده؛ میز، جایگاه...! ساخته شده برای بیان حالت های بیرونی؛ اما شما درد را چگونه می خواهید بگویید... برای بیان مسائل درونی زبانی وجود ندارد... ما از زبان وام گرفتیم تا شاید بتوانیم حال درون را توصیف کنیم... (موسیقی و وزن به کمک ما می آید تا با کمک زبان، حالت درون را بیان کنیم)
• قواعد نظم شعر در زبان فارسی، هماهنگی حیرت آوری با موسیقی دارد.
• یکی از افسوس های من این است که ای کاش من به جای شعر، دنبال موسیقی می رفتم.
• موسیقی خیلی خالص تر از شعر است، چون شعر بالأخره بستگی به تفاهم میان شاعر و مخاطبش در کاربرد کلمات دارد... اما موسیقی به چنین چیزی احتیاج ندارد؛ اگر موسیقی با زبان خودش حرف بزند، همه اقوام و ملل می توانند آن را حس کنند و محتاج ترجمه نیست. موسیقی خیلی مستقیم تر با عواطف انسانی ارتباط دارد.
• ساختمان آواز ما با ساختمان شعر کلاسیک ما هماهنگی دارد.

درخت ارغوان

• ارغوان، درختی است که چند تفاوت با درخت های دیگر دارد. یکی، بی تابی آن است در گل کردن. یعنی معمولاً آن شیره رنگین و معطری که در همه درخت ها، از رگ های درخت بالا می رود و معمولاً به سرشاخه ها می رسد و گل می کند؛ (در درخت ارغوان این گونه نیست.) در این درخت، از همان پایین، بدنه سفت و سخت درخت را می شکافد و حتی در همان پایین درخت، آن جایی که چوب، کمی گره می خورد، از آن جا چند گل بیرون می زند.
• در خانه ای که داشتم، کنده ای از زیر خاک درآمده بود، کنده ای که قطرش زیاد بود و به نظر می رسید این درخت 300، 400 یا 500 سال عمر دارد که بعد، یا پوسیده بود یا آن را بریده بودند. بعد از چند هفته، از دور این کنده، پاجوش های نازک سبز روشن، بیرون زد و در تمام مدت بنایی سعی کردم اجازه ندهم آن جا آهک یا آجر بریزند و این پاجوش ها (در آینده) هر کدام یک تنه ضخیم درخت (ارغوان) شدند.
• درخت ارغوان (در باغچه خانه من) با بچه های من قد کشید و بزرگ شد و من به خود درخت، دلبسته شدم و در آن سالی که از خانه و زندگی دور بودم (سال 1362) یاد این درخت همیشه با من بود و برای من، تبدیل به سمبلی برای همه چیز شد؛ سمبل زن و بچه و زندگی خصوصی و آرزوها و آرمان ها و تصورات و ایده ها...

زندگی

• فوق العاده از زندگی ام راضی هستم. چون من این شانس را پیدا کردم که سمفونی 9 بتهوون را گوش کنم! کجا می توانستم آن را گوش کنم (غیر از این زندگی)؟ کجا می توانستم آواز ابوعطای شجریان را گوش کنم جز در زندگی؟
• چون امروز می شنوم که شعرهایم نقل می شود و رویش آهنگ می سازند، خیال می کنم روی زندگی اثر گذاشتم.
• اگر زمان بر می گشت و به اختیار من بود، همین راستا را می آمدم؛ برای این که کلی تماشا کردم... اگر حتی هیچ چیز در زندگی نبود؛ مثل زن و بچه و خوشی هایی که پیش آمده... این شانس را داشته ام که درخت را تماشا کنم. هیچ دقت کرده اید که در میان میلیارها درخت، دو تا درخت شبیه به هم نمی توان پیدا کرد.
• زندگی کردن مغتنم است و گران بهاترین چیزی است که انسان دارد. تمام معجزاتی که از آدمی بروز پیدا کرده، در زندگی کردن اتفاق افتاده نه در مرده بودن. به سان رود / که در نشیب دره سر به سنگ می زند / رونده باش / امید هیچ معجزی ز مرده نیست / زنده باش

مرگ

• مرگ را اصلاً حساب نمی کنم... شما هیچ وقت با مرگ روبه رو نمی شوید، تا زنده اید، زنده اید و مرگ وجود ندارد. وقتی مرگ هست که زنده نیستید! پس چرا از چیزی که اصلاً اتفاق نمی افتد؛ می ترسید؟ مرگ وقتی اتفاق می افتد که شما نیستید.
• در مرود خودم (بعد از مرگ) دلم می خواهد بگویند به هر چه گفتم، باور داشتم. واقعاً به هر آن چه را که گفتم، با صداقت گفتم و به آن باور داشتم و چیزی را برای مزایا و ظاهر به کار نبردم.