تحلیل محمدرضا تاجیک از فیلم سینمایی شهرک - وبلاگ عکس

به گزارش وبلاگ عکس، محمدرضا تاجیک فعال سیاسی؛ طی یادداشتی درباره فیلم سینمایی شهرک در اعتماد نوشت: این شهرک، یک شهرک نیست. این شهرک، اردوگاهی است که آنچه در آن می بینیم، همانی است که نباید ببینیم و بالعکس.

در این شهرک-اردوگاه، بازنمودی معکوس از واقعیت به نمایش گذاشته شده است و در آن، تصویر بازکردها، به جای نمود ها خرید و فروش و مصرف می شود. به بیان دیگر، در این شهرک-اردوگاه، واقعیت ها نه آن گونه که واقعا هستند، بلکه همواره به عنوان بازنمود چیز های دیگر ظاهر می شوند.

ویژگی رمزگون کنش های نمایشی این فیلم نیز، ناشی از همین شرایط حاد-واقعیت یا اختلاط و التقاط نمود و بازنمود است. بازیگران، آن نیستند که ارزش شان به واقعیت و حقیقت خود راجع باشد، بلکه همه، ابژه یا سوژه منقاد یک دیگری بزرگ هستند که نقش ها را به آنان انشا می کند.

اما این نقش، هرگز ابژه صرف نیست، بلکه همواره در هیات و هیبت نمود ظاهر می شود. نقش، آن نیست که به نمایش درمی آید، بلکه آن است که زندگی می شود، تجربه می شود و زیست جهان و تجربه زیسته بازیگران را شکل می دهد.

حتی زمانی که بازیگر بیرون از نقش و نمایش و شهرک است، در نقش و نمایش است: نقش و نمایشی که امکان رمزگشایی از آن وجود ندارد. به دیگر سخن، بازیگر، در همان حال که بازی می کند، بازی می خورد فیلم، از این منظر، گشوده شدن لوح ملفوف این بازی خوردگی است.

بازیگر، نقش و نمایش را نمی آفریند، بلکه نقش و نمایش او را خلق می کند. او مصنوع و مصقول دست نقش و نمایش است. شهرک-اردوگاه، همان ارض موعودی است که واقعیت بازیگر و بازی در آن، باز-آفریده می شود و بازیگر در آینه بازی با واقعیت و حقیقت خویش روبه رو می شود و نقش و نمایش خود را به مثابه واقعیت و حقیقت خود فهم و تجربه می کند، تمام واقعیت و هستی او، به نقش و نمایش راجع است و فراسوی آن، انتها تاریخ و انتها جهان و هستی اوست.

طور دیگر بگویم، در این شهرک-اردوگاه، تمام تجربه زیسته بیرون از شهرک و ماقبل نمایشِ بازیگران نیز، به جزیی از شهرک و نمایش تبدیل شده است. در واقع، این حصار های شهرک نیستند که بدان کرانه و هویت و تمامیت و مکانیت بخشیده اند، بلکه این مرز های بازنمود و بازنمایی و نمایش است که به این شهرک و ساکنین و مناسبات میان آنان، موضوعیت و معنا و هویت می دهند.

در این شهرک-اردوگاه، خاطره، عکس، اعتقاد، مرگ، عشق، زندگی، خانواده، همه و همه فقط جلوه ای از یک نمایشند و دیگر هیچ. شهرک-اردوگاه، توامان یک نظم تخیلی و نظم نمادین (در بیانی لکانی) است.

در این شهرک، بازیگر با این همان کردن خود با امیال و انعکاس و پژواک منفعلانه گفتار دیگری بزرگ معنا می یابد. از این منظر، شهرک-اردوگاه، یک مکان نیست، یک فضاست: فضایی که به تعبیر ارسطو می تواند همان جهان صغیرِ (microcosm) زندگی در شهر و اجتماعِ تمامی آدمیان زمانه ما (به مثابه بازیگران منفعل) تصور شود یا همان فضای تعلیق، استحاله و الیناسیون.

دو- با بیانی آگامبنی گفتیم: اردوگاه خودِ پارادایم حاکم بر این فضای تعلیق-استحاله است، فضایی که در آن سیاست به زیست سیاست و قدرت به زیست قدرت بدل شده و در قاب و قالب نوعی جامعه نظارتی (فوکو) یا کنترلی (دلوز) تصویر و تثبیت شده است. در این فضا، حیات انسان ها به حیات نمایشی یا شکل-حیات - حیاتی که هرگز نمی تواند از شکل نمایشی اش جدا شود، حیاتی که در آن مجزا ساختنِ چیزی نظیر حیات واقعی به هیچ روی ممکن نیست - تقلیل داده شده است.

در این فضا، نمایش، نه برای تماشاگران که برای بازیگران به اجرا در می آید: بازیگرانی که همدیگر را نگاه می کنند، اما نمی بینند و با هم روبرو می شوند، اما هیچ گونه ارتباط تفاهمی و دیالوگی با هم ندارند.

قانون حاکم بر این فضا، قانون کاغذهاست - کاغذها، نه تنها به مثابه واسط (مدیوم) اراده معطوف به میل و قدرت دیگری بزرگ، بلکه به مثابه نگاه خیره او. کاغذها، حضور قدرتی را به نمایش گذارده اند که تهدیدگر هر آن بازیگر است که از امکان و استعداد تبدیل شدن به نقش (یا تبدیل شدن به ابژه میل و اراده دیگری بزرگ) برخوردار نیست.

به دیگر سخن، تنها آن کس از اهلیت شهروندی این شهرک و قابلیت بازیگری در این نمایش برخوردار است که خود را بی قید و شرط در معرض نقش (قانون کاغذ) قرار دهد. همین جا شاید بتوان از فضای پنهانی در درون این فضا، پرده برداشت: فضایی که از نقش و نمایش فراتر می رود و شرایطی برای تحقق مطلق ترین شرایط غیرنمایشی - یعنی شرایط انضمامی و واقعی بازی خوردگان - فراهم می سازد. در این فضای پنهان، آنچه از بازیگر/بازی خورده طلب می شود، نه بازی یک نقش که زیستن آن نقش (تسلیم شدن در برابر اراده نقش) است.

آگامبن جایی می نویسد: در اردوگاه آشویتس کسانی بودند به نام Muselmann به معنای تسلیم شدگان که بر اساس از دست دادن هر گونه اراده و آگاهی تعریف می شدند... مردمانی با قدرگرایی نامشروط. بازیگران/بازی خوردگان شهرک نیز، در این فضا، در صورت و سیرت تسلیم شدگان ظاهر می شوند که بر اساس نوعی قرارداد، اراده و آگاهی خود را به دیگری بزرگ تفویض کرده و از این رو، به نا-انسان هایی (تن ها یک نقش) تبدیل شده اند که هرگز نمی توانند در مورد واقعیت خود شهادت دهند یا با بیانی لکانی، به سوژه های اخته ای بدل شده اند که امتناع و تخطی از میل و نظم نمادین دیگری بزرگ را ندارند.

سه-، اما اگر از نمایش گریزی نباشد، نقد نمایش، خود به ناگزیر نمایشی دیگر خواهد بود. شاید. اما این نمایش دیگر می تواند ناقد یا انکار و عدوی نمایش دیگری بزرگ باشد: نمایشی که در آن سوژه منقاد شهرک هیچ گاه نتوانست/نخواست در اندیشه آن شود و هیچ گاه نتوانست/نخواست در نقش سوژه هیستریک و پسیکوتیک ظاهر شود و روزنه ای در پیله نظم نمادین دیگری بزرگ برای نگریستن به شهرک های دیگر و تماشای نمایش های دیگر ایجاد کند.

دقیقا در همین دقیقه است که باز با این پرسش اسپینوزایی روبرو می شویم که چرا انسان ها برای به بند کشیدن خود پیکار می کنند، آنچنانکه گویی برای رهایی خود می جنگند؟ به نحوی که گویی از بردگی خود خشنودند.